Zorgwijzer: Pijn tijdens de bevalling
Na ongeveer negen maanden zwangerschap is het zover: je gaat bevallen. Een zware en spannende taak voor de vrouw, maar ook voor de partner. Pijn tijdens de bevalling is één van de dingen waar veel vrouwen zich (misschien wel onterecht) zorgen om maken. Gelukkig is er daarom de zorgwijzer: pijn tijdens de bevalling.
Doel van de zorgwijzer
Deze zorgwijzer legt uit hoe vrouwen die zwanger zijn of zwanger willen worden, kunnen omgaan met pijn tijdens de bevalling. Natuurlijk is de zorgwijzer ook van toegevoegde waarde voor de partners en voor anderen die bij de bevalling aanwezig zijn. De zorgwijzer legt uit:
- Met wat voor pijn je te maken kunt krijgen tijdens de bevalling en wat de functie van pijn is, zo heeft pijn bijvoorbeeld ook positieve kanten
- Welke manieren er zijn om pijn tijdens de bevalling weg te nemen en wat de voor- en nadelen zijn van deze technieken en methodes.
- Hoe je kunt kiezen voor een manier om pijn te bestrijden
De zorgwijzer helpt vrouwen om na te denken over welke technieken en methodes zij kunnen gebruiken in bepaalde situaties. De bevalling kan namelijk anders verlopen dan vooraf werd verwacht. Er wordt gekeken naar zowel medicinale als non-medicinale methodes.
Welke pijn kan er ontstaan tijdens de bevalling?
Pijn bij de bevalling is niet zoals andere soorten pijn en begint in de ontsluitingsfase. Deze fase kun je opdelen in drie delen:
- Beginfase
- Middenfase
- Laatste fase
Vooral in de midden- en laatste fase is de pijn goed te voelen. In de uitdrijvingsfase (tijdens het persen) is de pijn vaak het hevigst. Meestal is de pijn het meest in de buik te voelen, maar ook in de rug en de benen kan pijn gevoeld worden. Na de geboorte van de baby neemt de pijn zeer sterk af. Wel kunnen er naweeën optreden. Deze zijn erger bij de geboorte van het tweede, derde, etc. kind.
Ernst van de pijn
Alleen de vrouw zelf kan aangeven en voor zichzelf beoordelen hoeveel pijn zij heeft tijdens het bevallen. Er is geen manier om pijn te meten.
De ernst van de pijn wordt uiteraard wel beïnvloedt door meerdere factoren. Zo hebben de intensiteit en duur van de weeën een grote invloed op de ernst van pijn. Ook de tijdsduur waarin de bevalling verloopt, heeft een invloed op de pijn die de vrouw moet ondergaan. Het is overigens normaal dat de pijn toeneemt naarmate de bevalling vordert. De gevoelens (eventuele angst of stress) en verwachtingen over pijn spelen ook een belangrijke rol in hoe pijn wordt ervaren door de vrouw. Vrouwen die van mening zijn dat zij geen pijn horen te lijden tijdens de bevalling, zullen namelijk vaak meer pijn ervaren dan vrouwen die vinden dat een geboorte op natuurlijke wijze (met pijn) moet verlopen. Tot slot, kan de pijn heviger zijn bij bevalling van het eerste kind dan de bevalling van eventuele kinderen die daarna komen.
Positieve kanten van pijn
Hoewel het voor een vrouw die bevalt wellicht moeilijk te bevatten is, heeft pijn ook positieve aspecten. Zo kan het helpen om de plaats van de bevalling (waar het pijn doet) te identificeren en daarop te concentreren.
Het overwinnen en doorstaan van pijn kan de vrouw krachtiger maken en haar het gevoel geven dat zij een prestatie heeft neergezet. Met andere woorden, vrouwen kunnen met een tevreden gevoel terugkijken over het feit dat zij zijn bevallen en de bijkomende pijn hebben doorstaan. Bovendien wordt de pijn tijdens de bevalling vaak vergeten door het euforische gevoel van het zien van de pasgeboren baby en het (vrij snel) wegtrekken van de ergste pijn.
Welke non-medicinale manieren verlichten pijn?
Er zijn verscheidene methodes en technieken die je (zelf) kunt toe passen om met pijn te leren omgaan (Inger Findley, 1999). Deze manieren kun je zowel bij een bevalling thuis als in het ziekenhuis gebruiken. Begin allereerst met na te denken over hoe je met pijn om wilt gaan en welke ideeën en wensen je daarbij hebt. Laat jouw zorgverlener, kraamverzorgende en/of gynaecoloog je daarbij helpen. Overleg ook met je partner over eventuele keuzes die je moet maken om pijn te verminderen tijdens de bevalling.
Vergeet ook niet dat het lichaam van zichzelf endorfine zal aanmaken tijdens de bevalling. Dit stofje heeft een pijnstillend effect bij het verdragen van pijn.
Voorbereiden op pijn
Het kan nuttig zijn om tijdens jouw zwangerschap een cursus te volgen die je leert om te gaan met pijn die ontstaat tijdens de weeën en de bevalling. Na een cursus beschik je over ademhalingstechnieken die je helpen bij het wegpuffen van de weeën. Omdat angst en spanning pijn de pijnervaring kunnen verergeren, zul je methoden aangeleerd krijgen die helpen positief te denken en te ontspannen, zoals het correct gebruiken van een warme of koude doek. Tot slot, zul je tijdens een zwangerschapscursus informatie krijgen over hoe een bevalling normaliter verloopt.
Hypnobirthing
Hypnobirthing is een voorbeeld van een populaire zwangerschapscursus. Het is een filosofie en methode die vrouwen leert op een zachte, natuurlijke, angst en stressvrije manier hun kind ter wereld te brengen. Door het aanleren en oefenen van bepaalde technieken worden lichaam en geest voorbereid op een soepele geboorte zonder ondraaglijke pijn.
In dit artikel lees je meer over de vergoeding van zwangerschapscursussen (zoals Hypnobirthing of een Doula) bij jouw zorgverzekeraar.
Het kiezen van een prettige omgeving
Als je kunt kiezen waar je bevalt, is het fijn om een omgeving te kiezen waar jezelf op je gemakt voelt. Dat kan thuis zijn of juist in het ziekenhuis. Geef ook aan welke mensen je liever wel en niet bij erbij wilt hebben als je aan het bevallen bent. Verder kun je bij het inrichten van je omgeving denken aan decoraties en foto’s, de temperatuur van de kamer, achtergrondmuziek (waar jij van houdt) en het verspreiden van een lekker geurtje. Het is belangrijk dat je je tijdens de bevalling op je gemak voelt.
Steun
De verloskundigen, verpleegkundigen en artsen kunnen onmogelijk continu bij je blijven tijdens het bevallingsproces. Zij zullen echter wel aanwezig zijn als de bevalling de actieve fase heeft bereikt. Dit is een fase waarin de weeën elkaar zeer regelmatig opvolgen. Het helpt daarom zeker als er iemand tijdens de gehele bevalling aanwezig is om je te ondersteunen. Dat kan iedereen zijn waarbij jij je prettig voelt. Als je wilt kun je zelfs een beroep doen op een professionele bevallingscoach. Deze ervaren coach (altijd een vrouw) zal je tijdens de gehele bevalling begeleiden. Nadeel is dat deze “coach” niet altijd door je zorgverzekering wordt vergoed.
Doula
Een doula is een goed voorbeeld van een professionele bevallingscoach/geboortecoach. Echter zijn de werkzaamheden van een doula uitgebreider dan alleen coaching tijdens de baring. Een doula is dus wel een geboortecoach, maar een geboortecoach is niet hetzelfde als een doula. Dit komt omdat de doula gedurende de zwangerschap, de bevalling en na de geboorte aanwezig is voor steun en begeleiding van vrouw en baby.
Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat begeleiding van een doula de kans op een keizersnede, alsmede de de kans op een kunstverlossing kan verkleinen met 40 tot 50 procent (Kozhimannil K.B., 2013). Tevens zouden vrouwen onder begeleiding van een doula een kortere bevallingsduur hebben en zich minder snel beroepen op medicijnen tegen de pijn.
Verder zijn er een aantal andere non-medicamenteuze technieken en methoden die kunnen helpen bij pijnbestrijding (Inger Findley, 1999).
Warm bad of douche
Het nemen van een één of meerdere warme baden kan helpen om de pijn enigszins te verlichten. Daarnaast is gebleken dat de bevalling bij het nemen van een douche over het algemeen minder lang duurt. Let er wel op dat er niet altijd een bad beschikbaar is (bijv. in een ziekenhuis). Bij een thuisbevalling is dit meestal geen probleem.
Massage
Vooral bij weeën die zich bevinden in de rug kan een massage helpen om de pijn te verminderen. Jouw partner kan je hierbij helpen. Masseer en duw op de plaatsen waar het zeer doet. Als vrouw is het belangrijk dat je goed aangeeft welke plaatsen dit precies zijn en wanneer de wee is weggetrokken.
Staan of bewegen tijdens weeën
Tijdens het ontstaan van weeën in de ontsluitingfase (wanneer u de weeën opvangt) kan het helpen om te gaan staan of te leunen tegen een muur of stoel. Ook kun je ervoor kiezen om op handen en knieën te zitten of om wat rond te lopen. Bewegen is niet bedoeld voor tijdens het persen, maar puur voor het opvangen van de weeën in de ontsluitingsfase.
GeboorteTENS
GeboorteTENS is een compact apparaatje dat kleine elektrische prikkels geeft aan de hand van elektrodes die op de rug van de zwangere vrouw worden geplakt. De impulsen die door de elektrodes worden toegediend, verlichten de pijn tijdens de bevalling. De kracht van de impulsen is variabel. Verder heeft het apparaatje geen nadelige gevolgen voor de ongeboren baby.
Waterinjecties
Met behulp van steriele waterinjecties in de onderrug worden kleine hoeveelheden steriel water ingebracht. Dit kan de pijn van de volgende wee doen verminderen. Het voordeel is dat deze injecties kunnen worden gebruikt bij een thuisbevalling en dat de kosten laag zijn.
Welke medicijnen zijn er om pijn tijdens de bevalling te verlichten?
Uiteraard zijn er diverse medicijnen die je helpen om pijn te bestrijden. Echter zul je voor het gebruik hiervan wel moeten kiezen voor een bevalling in het ziekenhuis. Dat komt omdat bij het gebruik van medicijnen, de conditie van jou en het kindje in de gaten moet worden gehouden. Denk daarbij aan jouw hartslag, bloeddruk en ademhaling. Bij het ongeboren kindje wordt de hartslag in de gaten gehouden via speciale apparatuur.
Hieronder worden medicijnen die worden gebruikt – bij bevalling in het ziekenhuis – uitgebreid besproken. Er wordt gekeken naar het effect van de medicijnen op pijn (voordelen en nadelen) en welke praktische zaken belangrijk zijn om te weten. De informatie is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek uit samenvattende artikelen (NVA/NVOG, 2008).
Ruggenprik
Een ruggenprik is een injectie van medicijnen die in het onderste deel van het lichaam wordt ingespoten. De prik wordt toegediend door Anesthesist en jij en de ongeboren baby worden daarbij goed in de gaten gehouden door apparatuur en de specialist. Allereerst word je aan het infuus gelegd, waarna de huid wordt verdoofd. Vervolgens wordt via een prik een dun slangetje in de rug aangebracht waardoor de medicijnen tegen de pijn worden gegeven. Na de prik blijf je bij bewustzijn. Je zult het effect van de prik na ongeveer 15 minuten merken. De prik kan in principe worden gebruikt tijdens ieder moment van de bevalling.
Een ruggenprik kan en mag alleen in het ziekenhuis worden toegediend waarbij je begeleiding ontvangt van een klinisch verloskundige en gynaecoloog. De ruggenprik werkt zeer goed om pijn te bestrijden, maar kent ook zijn nadelen.
Effect op pijn (voordelen)
- Pijn wordt beduidend minder
- Prik werkt sneller dan andere medicijnen
Nadelen
- Na een ruggenprik wordt er statistisch vaker gebruik gemaakt van een kunstverlossing (tang of pomp die helpt bij de geboorte)
- Het persen duurt langer
- Soms is het nodig om de weeën nog meer te versterken m.b.v. medicijnen
- Je wordt vaker gestoord door medische controles van jou en het kind
- Vrij rondlopen is niet mogelijk na een ruggenprik
- Bloeddruk kan tijdelijk lager worden wat kan resulteren in kortdurende duizeligheid en misselijkheid. Dit wordt behandeld met medicijnen of een infuus dat extra vocht inbrengt.
- Temperatuur van het vrouwelijke lichaam kan stijgen. Dit kan soms duiden op een infectie waarbij voorzorgsmaatregelen genomen worden (extra controles en antibiotica). De kans dat jouw kind naar de couveuse afdeling moet, ligt iets hoger
- Soms problemen met urineren (katether vaker nodig)
Belangrijk om te weten
- Kosten van ruggenprik worden vergoed door zorgverzekeraar
- Niet overal is de ruggenprik 24/7 beschikbaar
- Soms moet je wachten op een ruggenprik als een anesthesist een spoedgeval heeft
- Bij de begeleiding van de bevalling is een gynaecoloog aanwezig
Pethidine
Pethidine is een verdovend middel dat lijkt op morfine. Het medicijn wordt door middel van een injectie in de bil of het bovenbeen gespoten. Het middel begint na ongeveer 15 a 30 minuten te werken en is ongeveer 2 tot 4 uur actief. Nadat Pethidine in werking treedt, ben je vaak slaperig en mag je niet rondlopen. Bij gebruik van Pethidine worden jij en de baby door apparatuur in de gaten gehouden (hartslag, e.d.).
Effect op pijn (voordelen)
- Minder pijn bij de bevalling
- Voor het toedienen van het middel is geen Anesthesist nodig daarom kan het middel op elk tijdstip worden toegediend door een gekwalificeerd zorgverlener
Nadelen
- Ruggenprik werkt beter
- Rondlopen is na toediening van het medicijn niet mogelijk
- Slaperigheid en sufheid
- Als het medicijn nog niet is uitgewerkt heeft deze een verdovend effect op de geboren baby. Dit kan leiden tot problemen met de ademhaling van het pasgeboren kind. Een middel dat dit tegen gaat is dan nodig en bovendien zal de baby vaker worden meegenomen naar de kinderafdeling.
Belangrijk om te weten
- De kosten van Pethidine worden vergoed door de zorgverzekeraar.
Remifentanil (via infuus)
Remifentanil is net als Pethidine een middel dat wat weg heeft van morfine. Het medicijn wordt ingebracht via een infuus wat je zelf kunt bedienen. Er wordt wel gezorgd dat je maar een bepaalde hoeveelheid kunt toedienen, waardoor jezelf niet teveel kunt geven. Het middel werkt snel binnen één tot twee minuten. De effecten verdwijnen echter ook snel waardoor je het middel dus regelmatig toedient via het infuus.
Effect op pijn (voordelen)
- Vermindert de pijn (minder dan bij een ruggenprik, maar beter dan bij Pethidine)
Nadelen
- De hoeveelheid zuurstof in het bloed bij de moeder kan afnemen. Dit kan de gezondheid van de moeder verslechteren. Het infuus wordt dan verwijderd.
Belangrijk om te weten
- Het medicijn remifentanil is nog niet overal beschikbaar
- De kosten van het medicijn worden vergoed door jouw zorgverzekeraar
Wat moet ik kiezen?
De non-medicinale manieren, zoals een massage of het nemen van een warme douche, zijn vooral bedoeld om het voor de vrouw comfortabeler te maken. De vrouw kan daardoor minder pijn ervaren of gemakkelijker met de pijn omgaan. De non-medicinale methodes hebben dan ook geen directe nadelen. Medicijnen die worden gebruikt om pijn tijdens de bevalling te verlichten hebben meestal een meer directer effect op het verlichten van pijn. Echter zijn er ook nadelen aan medicijnen, zoals besproken hierboven.
Het is aan jou als zwangere vrouw om te bepalen voor welke methodes en technieken jij kiest. Uiteraard is een combinatie van non-medicinale methodes mogelijk. Vaak wordt er echter maar één medicinale methode toegepast. Natuurlijk is er wel een combinatie mogelijk tussen non-medicinale methodes en een medicijn om de pijn te verlichten. Neem een aantal zaken mee in overweging bij het kiezen van methodes voor het bestrijden van pijn:
- Waar je wilt bevallen
- Hoe je wilt bevallen
- Jouw gevoelens, emotioneel en lichamelijk
- Wat de gezondheid is van jou en het ongeboren kind
- In hoeverre je bepaalde dingen kan regelen (met de zorgverzekeraar, partners, familie, de verloskundige en het ziekenhuis)
Maak vervolgens ruim voor de bevalling een grondig plan (op papier). Hoe ga je om met pijn en wat moet je regelen? Kijk ook naar wat je kunt doen als er iets tijdens de bevalling verandert, bijvoorbeeld als de pijn je echt even teveel wordt of als een zorgverlener tijdelijk niet beschikbaar is. Met andere woorden, bekijk verschillende potentiële scenario’s van jouw bevalling. Overleg deze zaken grondig met je partner, zorgverlener(s) en anderen die je vertrouwt. Schakel desnoods een gynaecoloog in.
Bibliografie
De opzet, structuur en inhoud van deze zorgwijzer is gebaseerd en herschreven op basis van een oude TNO keuzehulp van Kiesbeter.nl. Binnenkort wordt deze keuzehulp weer beschikbaar gesteld via Thuisarts.nl.
Gebruikte bronnen:
NVA/NVOG. (2008). Richtlijn medicamenteuze pijnbehandeling tijdens de bevalling. Opgehaald van Nvog.nl:
www.nvog.nl/upload/files/definitief-richtlijn-pijnbehandeling-bij-de-partus_def-091208.pdf
Inger Findley, G. C. (1999). ABC of labour care, relief of pain. Opgehaald van National Center for Biotechnology Information:
www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1115344/pdf/927.pdf
Kozhimannil K.B., H. R.-P. (2013). Doula care, birth outcomes, and costs among Medicaid beneficiaries. Opgehaald van US National Library of Medicine National Institutes of Health:
www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23409910
Disclaimer
De informatie in dit artikel wordt beschikbaar gesteld met als enig doel behulpzame informatie te verstrekken aan bezoekers. Deze informatie heeft geen therapeutische of diagnostische waarde noch is deze informatie bedoeld als vervanging van diensten, informatie of gegevens van artsen, specialisten of andere gediplomeerden en professionals. Medisch advies, medische vragen, klachten of symptomen behoren besproken te worden met een gediplomeerd arts of professional.
Samenstellers van de zorgwijzers noch Zorgwijzer.nl stelt zich op geen enkele manier aansprakelijk voor de volledigheid, juistheid of effectiviteit van informatie op zorgwijzer.nl. Het gebruik van de informatie is op volledige verantwoordelijkheid en risico van de gebruiker.
